Ponidzie, to malownicza kraina, której rytm nadaje leniwie płynąca rzeka Nida z licznymi meandrami i starorzeczami. To magiczne miejsce. Nie da się go jednak opisać w dwóch słowach. Ponidzie trzeba zobaczyć, poczuć, posmakować. Działa na wszystkie zmysły i pozostawia niezapomniane wrażenia.
Ten wyjątkowy region położony jest na południu województwa świętokrzyskiego, na Wyżynie Małopolskiej, w pasie Wyżyn Polskich, w połowie drogi między Sandomierzem a Krakowem, Częstochową a Rzeszowem. Ponidzie jest częścią makroregionu Niecki Nidziańskiej, stanowiącego wyraźne obniżenie terenu (synklinorium) pomiędzy Wyżyną Krakowsko-Częstochowską a Wyżyną Kielecką. Rozciąga się od Chęcin po Nowy Korczyn i obejmuje środkowy i dolny bieg Nidy. W skład Ponidzia wchodzą następujące mezoregiony: cała Dolina Nidy oraz fragmenty Płaskowyżu Jędrzejowskiego, Niecki Połanieckiej, Garbu Pińczowskiego, Garbu Wodzisławskiego, Niecki Soleckiej oraz Płaskowyżu Proszowickiego.
Region ma zróżnicowaną budowę geologiczną. To ona uwarunkowała rzeźbę obszaru. Najbardziej charakterystyczne dla Ponidzia są wzniesienia z okresu miocenu, zbudowane głównie ze skał gipsowych. Występują tu również wydobywane od stuleci i słynne w całej Polsce pokłady wapienia litotamniowego. Nazwa skały pochodzi od morskich glonów, żyjących w płytkiej strefie morza mioceńskiego.
Ponidzie to od wieków nierozerwalny związek natury z człowiekiem, to rejon przyrodniczo-historyczny różnorodny pod wieloma względami. Siedmiu i pół tysiąca lat wstecz sięgają tradycje rolnicze regionu Ponidzia o czym świadczą artefakty wydobyte podczas wykopalisk archeologicznych w Pełczyskach, które przez trzy ostatnie stulecia p.n.e. były najbogatszą osadą celtycką w całej Małopolsce. Rozwojowi rolnictwa sprzyjały tutejsze żyzne gleby, między innymi czarnoziemy lessowe, wykształcone na czwartorzędowej, pylastej skale lessowej. Z kolei w Żernikach Górnych, miejscowości położonej nieopodal Buska-Zdroju zachował się prehistoryczny kurhan i ślady pochówków sprzed 4500 lat p.n.e. Zresztą ślady dawnego osadnictwa znajdują się na całym Ponidziu.
Największe znaczenie, swój złoty okres Ponidzie miało w średniowieczu, kiedy budowano tu grodziska a nawet zamki królewskie. Często rezydowali tu władcy ze swoim dworem, to tu odbywały się wiece i zjazdy rycerskie, tu dochodziło do historycznych wydarzeń rangi państwowej.
I tak w 1257 r. podczas zjazdu w Koperni pod Pińczowem książę Bolesław Wstydliwy (urodzony w 1226 r. w Starym Korczynie na Ponidziu) wydał akt lokacyjny dla miasta Krakowa. W 1362 r. w Wiślicy zostały ogłoszone Statuty Kazimierza Wielkiego, jedyna kodyfikacja prawa sądowego za panowania dynastii Piastów. W 1479 r. w Nowym Korczynie wielki mistrz krzyżacki Martin Truchsess von Wetzhausen złożył hołd lenny Kazimierzowi Jagiellończykowi. W Wiślicy, w 1587 r. miał z kolei miejsce sejm elekcyjny, podczas którego nastąpiła podwójna elekcja: arcyksięcia Maksymiliana Habsburga i Zygmunta Wazy, który ostatecznie został wybrany na króla Polski. Historia bardziej współczesna opowie nam o walkach narodowo-wyzwoleńczych na Ponidziu oraz o powstaniu na tym terenie Republiki Pińczowskiej.
Ważniejsze miejscowości na Ponidziu to: Busko-Zdrój, Chotel Czerwony, Chroberz, Gacki, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Kliszów, Krzyżanowice, Lubcza, Michałów, Młodzawy Małe, Niegosławice, Nowy Korczyn, Pacanów, Pełczyska, Pińczów, Sancygniów, Siesławice, Skalbmierz, Solec-Zdrój, Stradów, Szaniec, Szczaworyż, Wiślica, Zagość.
Region słynie z łagodnego klimatu z przewagą słonecznych dni. Nie bez przyczyny Gmina Busko-Zdrój w swoim herbie posiada Słońce. Dzięki sprzyjającemu klimatowi oraz specyficznemu podłożu na obszarze Ponidzia występuje wyjątkowa formacja roślinna zwana stepem. Najstarsze fragmenty tej formacji roślinnej powstały na Ponidziu podczas plejstocenu i pomimo upływu czasu oraz zmian klimatu istnieją tutaj nadal. Dobrze nasłonecznione zbocza gipsowych i wapiennych wzgórz zajmuje jedno z największych w kraju stanowisk roślinności kserotermicznej. Warto wspomnieć w tym miejscu, że roślinnym symbolem Ponidzia jest miłek wiosenny, zaś architektonicznym, położona malowniczo na zielonym zboczu Garbu Pińczowskiego kaplica Św. Anny w Pińczowie.
Na Ponidziu znajdują się trzy parki krajobrazowe: Nadnidziański, Szaniecki i Kozubowski. W rezerwatach przyrody, to jest terenach chronionych o szczególnych walorach przyrodniczych takich jak Przęślin, Skorocice, Krzyżanowice, Skotniki Górne, Winiary Zagojskie, Góry Wschodnie, Grabowiec, Skowronno, Polana Polichno, Wroni Dół, Lubcza występuje wiele rzadkich i chronionych gatunków, zwłaszcza reliktowa roślinność stepowa. Ze względu na obecność Nidy – rzeki nizinnej o małym spadku, znajdują się tu rozległe, często podmokłe łąki, torfowiska, stanowiące ostoję ptactwa wodno-błotnego. Z kolei Rezerwat Owczary to najmniejszy rezerwat przyrody w regionie świętokrzyskim, jest jednocześnie jednym z najcenniejszych, bo jedynym tego typu rezerwatem w Polsce centralnej i zaledwie jednym z trzech w całym kraju. W tym unikatowym miejscu występują halofity czyli rośliny słonolubne.
Ponidzie jest nie tylko doskonałym miejscem do aktywnego wypoczynku dla miłośników pieszych wędrówek, wycieczek rowerowych, amatorów kajakarstwa, jazdy konnej, czy też przejażdżek kolejką wąskotorową a nawet entuzjastów lotnictwa, ale jest również miejscem, do którego turyści przybywają po zdrowie. Sprzyjający mikroklimat, słoneczna pogoda, kontakt z czystym środowiskiem, a przede wszystkim uzdrowiskowe wody mineralne w Busku-Zdroju oraz Solcu-Zdroju powodują, że każdego roku na Ponidzie przybywają tysiące kuracjuszy z najodleglejszych zakątków Polski, Europy a nawet ze świata.
Dlatego też zapraszamy na Ponidzie – do słynnej krainy łagodności!
Anna Garlej
